KADINLARDA VE GEBELÄ°KTE VÄ°TAMÄ°N VE MÄ°NERAL KULLANIMI Kadınlar gebelik ,hamilelik gibi dönemleri nedeniyle bazı vitamin ve mineral desteÄŸine daha çok ihtiyaç duyarlar. AÅŸağıda kadınların hangi vitaminleri ne zaman kulanması gerektiÄŸi konusunda bilgiler verilmiÅŸtir. 1.GEBELÄ°KTE YÜKSEK A VÄ°TAMÄ°NÄ° ALMAYINIZ Gebeler ise A vitamini günde en fazla 5000 ünite almalıdır. Betakaroten'in fazla alınması osteoporoz denilen kemik erimesine neden olmaz, önemli yan etkiye sahip olan retinolun fazla alınmaması gerekir. Bu nedenle multivitamin ilaç alırken içinde 2500 üniteden fazla retinol bulunanlar alınmamalıdır. EÄŸer 5000 ünite A vitamini varsa bunun % 50'si beta-karoten olmalıdır. YaÅŸlılarda da aynı doz alınmalıdır. Tıp dilinde Hipotiroidi adı verilen tiroit bezinin az çalışması durumunda, kanda A vitamini yüksek miktarda bulunur. Bu nedenle tiroit bezi az çalışan hastaların A vitamini almamaları gerekir. Gebelikte ilk 3 ayında A vitamini alınırsa doÄŸacak çocukta sakatlıklara yol açar. Gebe kalma olasılığı olan kadınlar A vitamini almamalıdır. A vitamininden yüksek bir diyetle beslenen kiÅŸiler, gebe kadınlar, osteoporozu olanlar veya hafif kemik erimesi (osteopeni) olanlar A vitamini almamalıdır. Ä°çinde A vitamini olan multivitamin ilaçlar da almamalıdır. 2.MENOPOZDAKÄ° KADINLARDA D VÄ°TAMÄ°NÄ° EKSÄ°KLİĞİ YÜKSEKTÄ°R Menopozdaki kadınların % 50'sinde D vitamin eksikliÄŸi vardır. Ülkemizde de çocuk ve genç eriÅŸkinlerde % 30-50'sinde D vitamini eksikliÄŸi vardır. Yılda bir defa kanda 25 (OH) D3 vitamin düzeyine bakmak, bazı hastalıklardan ve kemik erimesinden korunmak için çok önemlidir. Kandaki 25 OH D vitamin düzeyi 10 ng/ml'den az ise, ÅŸiddetli D vitamini eksikliÄŸi vardır. D vitamini düzeyi devamlı olarak 10 ng/ml'nin altındaysa, önce kemiklerde ve kaslarda aÄŸrı, sonra da kemik erimesi geliÅŸir.. D Vitamini hangi Besinlerde Bulunur? D vitamini özellikle yaÄŸlı balıklarda (somon balığı, karides) ve balık yağında vardır. Yumurta sarısı, karaciÄŸer, peynir, süt ve süt ürünlerinde de bulunur. Vücutta yeterli D vitamini olması için güneÅŸ ışığından da yararlanılmalıdır. D vitamine ihtiyaç 19-50 yaÅŸ arasında günlük 200 ünite, 51-70 yaÅŸ arası 400 ünite ve 70 yaşın üzerinde 600 ünite kadardır. D Vitamini Ne Kadar Almalı? 50 yaşın üzerinde D vitamini alımı yetersizdir. 50 yaşına kadar günde 200 ünite, 50-70 yaÅŸ arası 400-600 ünite D vitamini alınmalıdır. Ancak yapılan çalışmalar yetersiz güneÅŸ ışığı alan çocuk ve eriÅŸkinlerin 800-1000 ünite D vitamini almak gerektiÄŸini ortaya koymuÅŸtur. Bu nedenle herkesin günlük 800 ünite D vitamini alması uygundur. En kolay D vitamini alma yolu günde en az 15 dakika güneÅŸ ışığına maruz kalmaktır. Her gün el, yüz ve kolların 15 dakika güneÅŸ görmesi gerekir. Haftada 4-6 defa bu iÅŸlemi yapmak faydalıdır. EÄŸer bu mümkün deÄŸilse, en azından günlük 400 ünite D vitamini almak faydalı olur. GüneÅŸ görmeyen ülkelerde yaÅŸayan insanlarda D vitamini vücutta daha az olduÄŸundan multipl skleroz denilen hastalık daha çok görülür. D vitamini eksik kiÅŸilerde vitamin D2 'nin 50.000 ünitelik kapsülü haftada bir verilir ve 8 hafta süreyle verilir. Daha sonra her 2-4 haftada bir verilir. DiÄŸer bir tedavi ÅŸekli ise her gün 1000 ünite D3 vitamini veya 3000 ünite D2 vitamini hergün verilmelidir. Yeterli D vitamini alım miktarı eriÅŸkinler için günlük 400 ünitedir. 70 yaşın üzerinde bu doz günde 800 ünite olmalı ve birlikte 1200 mg kalsiyum almalıdır. 3.GEBELÄ°KTE BÄ°OTÄ°N VÄ°TAMÄ°NÄ° KULLANIMI Gebelikte biotin eksikliÄŸi olursa, doÄŸan çocuklarda anormallikler veya sakatlıklar olabilir. Bu nedenle gebe kadınlar folik asitle birlikte (400 mikrogram/gün) en azından günlük 30 mikrogram biotin de almalıdırlar. Biotin, bir çok metabolizma olayında görev alan ve suda eriyen bir vitamindir. DNA'nın çoÄŸalmasında biotin'in önemli rolü vardır. Biotin 4 önemli enzimin yapısına girer ki bu enzimlere karboksilaz enzimleri denir. Bu enzimler mitokondriumda bulunur ve heme ve demir metabolizmasında etkilidir. Bu enzimlerden en önemlileri asetik koA karboksilaz (ACC), piruvat karboksilaz (PC), propionil coA karboksilaz (PCC) ve beta-metilkrotonil coA karboksilaz (MCC)dır. Biotin bu enzimlerin yüzeyinde CO2 taşıyıcısı olarak önemli rol alır. Bu biyotine baÄŸlı karboksilaz enzimleri doÄŸuÅŸtan eksik olursa bebekte doÄŸumdan sonra ve bir yaÅŸ içinde oluÅŸan ÅŸiddetli nörolojik hastalık oluÅŸur. ÇiÄŸ yumurtada bulunan avidin isimli bir protein biotin'in emilimini bozar. Uzun süre çiÄŸ yumurta içenlerde biotin eksikliÄŸi olur. Bu nedenle yumurta çiÄŸ olarak içilmemelidir. Biotin proteinler, folik asit, pantotenik asit ve B12 vitaminin kullanımını kolaylaÅŸtırır, tırnak ve saçları güçlendirir, kolesterol ve kan ÅŸekerinin normale dönmesine katkıda bulunur. Günlük ihtiyaç 35-60 mikrogramdır. Normal serum konsantrasyonu 1500 pmol/L dir. Hangi Gıdalarda Biotin Vardır: Bira mayası, tam buÄŸday, yumurta sarısı, karaciÄŸer, tavuk, kuzu eti, tam buÄŸday ekmek, balık, süt ve peynirde biotin vardır. Biotin, bakteriler tarafından bağırsaklarda da üretilir. Biotin Tedavisi: Biotin, günlük 30 mikrogram doza kadar güvenle verilebilir. Fazlası idrarla atılır. 4.GEBE KALMAYI PLANLIYORSANIZ KANDA D VÄ°TAMÄ°NÄ°, B12 VÄ°TAMÄ°NÄ° VE FOLÄ°K ASÄ°T ÖLÇTÜRÜNÜZ Geba kalmadan önce kanda B12 vitamini, D vitamini ve Folik asit vitamini normal sınırda olmalıdır. Bu vitaminle rahim kaslarını güçlendirir ve bebeÄŸin sakat doÄŸmasını önler. 5.VEJETERYAN KADINLAR DEMÄ°R, B12 ve D Vitamini DESTEĞİ ALMALI Vejeteryan kadınlarda D vitamini, B12 vitamini ve demir eksikliÄŸi ve ayrıca maÄŸnezyum eksikliÄŸi sık olabilir. Bunların ölçülüp eksikse tamamlanması gerekir. 6.FOLÄ°K ASÄ°T VE GEBELÄ°K Folik asit vitaminine folat adı da verilir. Folat vitamini doÄŸal olarak besinlerde bulunurken , folik asit bu vitaminin sentetik bir ÅŸeklidir ve ilaç olarak üretilir. Folik asit kan yapımı, yeni hücre oluÅŸması ve yaÅŸaması, DNA ve RNA yapımı için gerekli bir vitamindir. Bu nedenle özellikle gebelik ve çocukluk döneminde bu vitamine olan ihtiyaç artar. Gebelik döneminde günde 800 mikrogram dozunda mutlaka alınmalıdır. Folik asit kırmızı kan hücrelerinin yapımı için gereklidir ve homosisteinin normal sınırlarda olmasını saÄŸlar. Folik asit kandaki homosistein denen damar sertliÄŸi yapıcı maddeyi azalttığı gibi kalp krizi, felç ve bunama riskini azaltır. Folik Asit Vitamini Hangi Gıdalarda Var: Koyu yeÅŸil yapraklı sebzelerde, ıspanak, fasulye, buÄŸday, bezelye, fındık, baklagiller, kepekli ekmek, karaciÄŸer, yumurta, balık, muz, portakal, limon, çilek, kiraz, patates ve mısırda folik asit vardır. Günlük ihtiyaç 400 mikrogram kadardır. Folat tedavisinin gerekli olduÄŸu veya ilave alımının gerektiÄŸi durumlar ÅŸunlardır:
•Gebelik ve emzirme dönemi (800 mikrogram /gün) 7.KEMÄ°K ERÄ°MESÄ° VARSA FOSFORLU GIDA ALMALI Kemik erimesi olan kadınların çoÄŸunun yeteri kadar fosfor almadıkları saptanmıştır. Kemik erimesi tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar ise fosfor eksikliÄŸini iyice artırmaktadır. Bu nedenle kalsiyum hapı kullanan hastalar yeterli fosfor almak için mutlaka bir bardak yaÄŸsız süt içmelidirler. Kalsiyum hapları sütün içindeki fosforun emilimini bozduÄŸundan en iyisi sütü gece yatmadan önce içmektir. Kemik erimesi tedavisinde kullanılan kalsiyum haplarının kalsiyum fosfat ÅŸeklinde olması yeterli fosfat alımı için çok önemlidir. Bu nedenle kalsiyum fosfat haplarını kemik erimesi olanlar tercih etmelidirler. YaÄŸsız süt, et, yoÄŸurt, ciÄŸer, tavuk, ton balığı ve yumurta gibi besinlerde fosfor vardır. Süt, et ve yumurta yiyenlerde kemiklerin saÄŸlam olması aldıkları fosfor nedeniyledir. Fosforun fazlası böbreklerden atılmaktadır. Böbrek yetmezliÄŸi varken fazla fosfor alınması kanda fosfor birikmesine neden olarak zararlı olur. Kemiklerin geliÅŸimi için her gün yeteri kadar fosfor alınması gerekir. Fosfor alımı az olan kiÅŸilerde kemik erimesi sık görülür. 8.KADINLARIN ÇOÄžUNDA DEMÄ°R EKSÄ°KLİĞİ VARDIR Demir, vücudumuzda yüzlerce protein ve enzimin yapısında bulunan çok önemli bir mineraldir. Kan yapımı için yeteri kadar demir almamız gerekmektedir. Demir eksikliÄŸi dünyanın en sık görülen beslenme problemidir ve dünya nüfusunun %30'unda görülür. Türkiye'deki kadınların ve çocukların çoÄŸunda demir eksikliÄŸine baÄŸlı kansızlık vardır. Demir, kanımızda kırmızı kan hücrelerinin içinde bulunan ve oksijeni taşıyan hemoglobin isimli bir proteinin yapısında bulunur. Demir eksikliÄŸinde dokulara oksijen yeteri kadar taşınamadığından yorgunluk, iÅŸ performasında azalma ve bağışıklık sisteminde zayıflama oluÅŸur. Ancak fazla alınan demir ise vücuda zararlıdır ve ölüme bile neden olabilir. Vücuttaki demirin 2/3'si hemoglobin'de, % 15'i ise depo edilmiÅŸ olarak karaciÄŸer ve dalakta bulunur. Depo demirine ferritin adı verilir. Demir ayrıca kaslarda oksijen taşıyan myoglobulinde, bazı enzimlerin yapısında bulunmaktadır. Demir depoları bağırsaktan alınan demir ile düzenlenmektedir. Demir alımı yetersiz ise veya fazla kan kaybı nedeniyle demir eksikliÄŸi oluÅŸmuÅŸsa kansızlık meydana gelir. Kadınlarda adet kanamalarının fazlalığı demir eksikliÄŸinin en önemli nedenlerinden birisidir. Demir Hangi Gıdalarda Bulunur? Demir kırmızı ette çok bulunur, beyaz ette ise çok az bulunur. Kuzu ciÄŸeri, kuru kayısı, kepekli ekmek, sığır eti, yumurta, biftek, kırmızı ÅŸarap, soya, kuru fasulye, bezelye, patates, kuru üzüm, pekmez ve ıspanak gibi besinlerde demir vardır. Kolesterol korkusu nedeniyle kırmızı et yemeyenlerde sıklıkla demir eksikliÄŸi ve kansızlık oluÅŸur. Bu nedenle kolesterol yüksekliÄŸi dahi olsa haftada bir kez haÅŸlama olarak kırmızı et yemek gerekir. Günlük Demir Ä°htiyacı Ne Kadar? Günlük demir ihtiyacı 7-12 aylık bebeklik döneminde 11 mg/gün, 1-3 yaÅŸ arasında 7 mg/gün, 19-50 yaÅŸ arası erkeklerde 8 mg/gün, kadınlarda 18 mg/gün, gebelikte 27 mg/gün ve emzirme döneminde 9-100 mg/gün'dür. Kadınlarda adetlerle fazla kanama olması veya baÅŸka kanamalar nedeniyle (ameliyatlar, kesikler, trafik kazası, hemoroidler) demir kaybı olunca vücut bunu önce depo demirinden karşılamaya çalışır. Depo demiri denen ferritin de azalınca kansızlık oluÅŸmaya baÅŸlar. Demir eksikliÄŸi oluÅŸtuÄŸunda kandaki ferritin düzeyi azalır. Bu nedenle vücutta demir eksikliÄŸi olup olmadığını anlamak için kanda ferritin düzeyi ölçümü yapılmaktadır. Demir eksikliÄŸinin baÅŸlıca nedenleri nelerdir?
•Diyetle az demir almak, kırmızı et yememek, vejetaryen bir diyet uygulamak Demir EksikliÄŸine BaÄŸlı Kansızlık (Anemi) Demir alımı kayıptan fazla olunca önce demir depoları azalmaya baÅŸlar. Bu aÅŸamada kanda ferritin düÅŸer. Dünyada % 80 kiÅŸide demir yetersizliÄŸi vardır. Bu azalma devam ederse kemik iliÄŸinde kan yapılamayacağından kansızlık oluÅŸur. Toplumda % 30 kiÅŸide demir eksikliÄŸi anemisi vardır. Kansızlığa tıp dilinde anemi denir. Demir eksikliÄŸine baÄŸlı kansızlık toplumda çok sıktır. Demir yetmezliÄŸine baÄŸlı kansızlık (anemi) olduÄŸunda ÅŸu belirtiler ortaya çıkar:
•Yorgunluk, halsizlik Kimler Ä°lave Demir Ä°lacı Kullanmalıdır? Demir kaybı fazla olan ve demir ihtiyacının arttığı durumlarda demir ilacı alınmalıdır. Bu durumlar ÅŸunlardır:
•Gebeler Bu kiÅŸilerde kanda demir düzeyine bakıp ona göre ilaç verilmelidir. Demir Ä°lacı Alırken Dikkat Edilecek Hususlar: Demir yetmezliÄŸi anemisi olanlarda demir ilacı verilir. Amaç demir depolarını doldurmak ve kansızlığı düzeltmektir. Kanda hemeglobin düÅŸük ise kanda ferritin düzeyi ölçülür ve ferritin 15 mikrogram/lt den düÅŸükse demir ilacı tedavisine ihtiyaç var demektir. Demir ilaçlarındaki demir ferroz ve ferik durumdadır. Ferroz sülfat, ferroz fumarat ve ferroz glukonat olarak alınan demir ilacı en iyi emilen türleridir. Demir hapları genellikle aç karna alınmalıdır. Böylece demir ilacının emilimi daha iyi olur. Bazı demir ilaçları da sıvı ÅŸeklinde flakon içinde olur ve içilir. Ancak demir ilacı tedavisi sırasında bulantı, kusma, dışkıda siyahlaÅŸma, kabızlık ve ishal olabilir. Bu tür ÅŸikayetleri azaltmak için demir ilacı besinlerle birlikte ve önceleri düÅŸük dozda baÅŸlayıp sonra artırarak alınabilir. Demir ilacı antiasit denilem mide haplarının alımından 4 saat sonra alınmalıdır. Ä°ki deÄŸerli demir ilacı alınıyorsa emilimini artırmak için 250 mg C vitamini ilave olarak alınabilir. 325 mg'lık demir sülfat ilacının içinde 65 mg elementer demir vardır. Tedavide günde 150-200 mg elementer demir alınacak ÅŸekilde doktorunuz ilacınızın dozunu ayarlar. Bazen demir ilacı iÄŸne olarak intramuskuler (kabadan) yapılabilir. Demir ilacı tedavisiyle kanda hemeglobin 2-3 hafta sonra artmaya baÅŸlar. Demir ilacı aldığı halde kansızlığı bir türlü düzelmeyen hastalar olabilir. Bunun nedeni ÅŸunlar olabilir:
•TeÅŸhis yanlış olabilir. Hastada talessemi veya myelodisplastik sendrom denilen baÅŸka kan hastalıkları vardır. Demir Ä°lacı Rasgele Alınacak Bir Ä°laç DeÄŸildir: Demir, rasgele alınacak bir ilaç deÄŸildir. Alınan demirin fazlası vücutta özellikle kalp, karaciÄŸer ve kemik iliÄŸinde birikerek zararlı olur. Kanımızda demir çok artarsa karaciÄŸerde siroz ve kalp yetmezliÄŸi geliÅŸebilir. Bu nedenle eriÅŸkin yaÅŸtaki erkekler ve menopozdaki kadınlarda demir eksikliÄŸi yoksa ilave demir alınmamalıdır. Sık kan alan hastalar da demir ilacı alırken dikkatli olmalıdır. 9.GEBELÄ°K VE EMZÄ°RME DÖNEMÄ°NDE ÇÄ°NKO TETKÄ°KÄ° YAPILMALI EKSÄ°KSE TAMAMLANMALI Gebe ve emziren kadınlar ve yaÅŸlıların ilave olarak çinko almaları gerekebilir. Bu nedenle çinko tetkiki yapılıp eksiklik varsa uygun dozda çinko ilavesi gerekir. • Gebe olanlar kalsiyum, folik asit, biotin ve demir desteÄŸi almalıdır. 10.Ä°YOT GEBELÄ°KTE VE EMZÄ°RME DÖNEMÄ°NDE YETERÄ° KADAR ALINMALI VE Ä°YOTLU TUZ BU DÖNEMDE MUTLAKA YENMELÄ° Ä°yot yetmezliÄŸinin fazla olduÄŸu kadınlarda düÅŸük sayısında artma veya gebe kalmada zorluk meydana gelir. Gebe kalamayan kadınlarda iyot yetmezliÄŸi olup olmadığının da araÅŸtırılması gerekir. Ä°yot yetmezliÄŸi yumurtlamayı bozabilmektedir. Ä°drar iyot atılımına göre iyot yetmezliÄŸinin dereceleri ÅŸöyledir: Okul çağındaki çocuklarda idrardaki iyot atılımına göre iyot yetmezliÄŸi ÅŸu ÅŸekilde sınıflandırılır:
a)Ä°drar iyodu <20 mg/dl ise ÅŸiddetli iyot yetmezliÄŸi, 11.MENOPOZ DÖNEMÄ°NDE KALSÄ°YUM VE D VÄ°TAMÄ°NÄ° DESTEĞİ GEREKÄ°R Kalsiyum:
9-18 yaÅŸ arası 1300 mg/gün YaÅŸlılarda ve kadınlarda menopoz sonrası D vitamini alınmalıdır En iyi kalsiyum kaynağı süttür. Bir bardak sütte 300 mg kalsiyum vardır. Fazla süt içilmesi ise kabızlık yapar. Sütte kalsiyumdan baÅŸka fosfor, potasyum, riboflavin, A vitamini, B12 vitamini, maÄŸnezyum, protein ve niasin vardır. ÖNEMLÄ° NOT: GEBELÄ°KTE VE DÄ°ÄžER NEDENLERLE VÄ°TAMÄ°N VE MÄ°NERAL KULLANMADAN ÖNCE MUTLAKA DOKTORUNUZA DANIÅžINIZ. DOKTORUNUZ ONAYLAMADAN Ä°LAÇ VEYA VÄ°TAMÄ°N ALMAYINIZ |
